In samenwerking met Medilex Onderwijs heb ik op 14 mei 2020 de livestream Online veiligheid tijdens afstandsonderwijs verzorgd. Heb je de livestream gemist, dan kun je die via deze link op elk gewenst moment terugkijken.
Forse toename tijdsbesteding online
Sinds de corona lockdown besteden kinderen wereldwijd 50% meer tijd online. Hierdoor is volgens Unicef de kans groter dat ze negatieve ervaringen opdoen. Hulporganisatie Helpwanted signaleert een toename van het aantal meldingen van online misbruik. Unicef roept op om meer aandacht te besteden aan de online veiligheid van kinderen die in deze periode extra kwetsbaar zijn omdat zij vanuit huis onvoldoende begeleiding krijgen bij hun online activiteiten. Daarbij komt dat leerkrachten en mentoren minder direct contact hebben met hun leerlingen. Hierdoor hebben ze minder zicht op wat er zich afspeelt in het leven van hun leerlingen.
Online veiligheid
Kinderen kunnen slachtoffer worden van online (seksueel) misbruik, online criminaliteit, cyberpesten en gewelddadige content. Belangrijk is dat ze in de basis de instellingen van hun devices en apps op orde hebben. Denk hierbij aan de privacy instellingen en wachtwoorden.
Gewelddadige content
Naast overwegend onschuldige, vrolijke en creatieve content biedt een deel van de gebruikers van de online platformen ook aanstootgevende en gewelddadige content. Kinderen stuiten op foto’s en video’s van onthoofdingen, kindermisbruik, discriminatie, dodelijke ongelukken en gevaarlijke challenges. Deze afbeeldingen worden onder meer gedeeld op YouTube, Instagram, Snapchat, Whatsapp en TikTok. De platformen waar kinderen het meest actief zijn. Scholen hebben vooral ook te maken met grensoverschrijdende digitale stickers op Whatsapp.
Cyberpesten
Pesten is een groepsproces. Als er bijvoorbeeld binnen een Whatsapp groep gepest wordt, heeft dit invloed op de veiligheidsbeleving van alle groepsleden. Waar gepest wordt is sprake van onveiligheid. Ook al zien leerlingen elkaar niet meer in groepsverband op school, toch blijkt uit de praktijk dat het pesten in de online wereld doorgaat. De ene school heeft hier meer mee te maken dan de andere school. Het gaat vooral om het verspreiden van kwetsende digitale stickers, memes en ander beeldmateriaal, roddelen, uitsluiting en nepaccounts. Politie en hulporganisaties zien een toename van meldingen over premium accounts en Whatsapp en Telegram groepen waarin illegaal verkregen naaktbeelden al dan niet tegen betaling worden gedeeld.
5 tips om online veiligheid tijdens afstandsonderwijs te stimuleren
- Grijp terug naar de bestaande afspraken die je aan het begin van het schooljaar hebt gemaakt over (online) omgangsvormen.
- Neem het thema online veiligheid op in de wekelijkse mentor- en coachgesprekken met je leerlingen.
- Besteed extra aandacht aan die leerlingen waarvan je weet dat zij dit schooljaar gepest zijn of die minder goed in de groep liggen
- Verwerk de actualiteit in je online (mentor)les
- Doe een beroep op de ouders. Vraag ze om met hun kinderen mee te kijken en in gesprek te gaan.
1. Bestaande afspraken gelden ook tijdens afstandsonderwijs
Grijp terug naar de bestaande afspraken die je aan het begin van het schooljaar hebt gemaakt over (online) omgangsvormen. Deze zijn nog steeds van kracht, zowel tijdens de online les, als daarbuiten. Een hulp hierbij is de gratis poster “Afspraken tijdens de online les”.
2. Online veiligheid als agendapunt tijdens de 1:1 coachgesprekken
Bespreek het thema online veiligheid tijdens de wekelijkse mentor- en coachgesprekken die je met je leerlingen voert. Veel leerlingen vinden zo’n online gesprekje met hun mentor wat ongemakkelijk. Ze blijven dan wat op de vlakte. Stel open vragen, want met ja- en nee-antwoorden word je niet veel wijzer.
Voorbeelden van vragen zijn: Hoe besteed je je tijd online? Met welke klasgenoten heb je online contact? Hoe is de sfeer online – wat is leuk, wat is niet leuk? Welke dingen vind je lastig? Hoe ga je daarmee om? Wat doe je als je gewelddadige content ziet of merkt dat iemand lastiggevallen wordt? In hoeverre gebeurt dit ook?
Vraag ook naar het de gezinssituatie. Wie is thuis, door wie word je begeleid (niet alleen bij het maken van het huiswerk, maar ook bij toepassing van digitale apparaten), welke afspraken hebben jullie thuis over gebruik van apps etc.
3. Extra aandacht voor kwetsbare leerlingen
Besteed extra aandacht aan de leerlingen waarvan je weet dat zij dit schooljaar gepest zijn of die minder goed in de groep liggen. Mogelijk spelen er nog vragen of onafgeronde zaken, die je in de drukte tijdens de lockdown geen prioriteit hebt gegeven. Vraag de leerlingen ook of je nu wat voor ze kan betekenen en begeleidt ze richting de heropening van de school in juni. Mogelijk dat ze daar erg tegenop zien.
4. Gebruik de actualiteit
Pas de actualiteit toe tijdens je online (mentor)les. Wekelijks worden artikelen of video’s geplaatst die te maken hebben met online veiligheid. Een voorbeeld is de toespraak van onze koning, vorige week tijdens de Nationale Dodenherdenking.
Het minste wat we kunnen doen is: niet wegkijken. Niet goedpraten. Niet uitwissen. Niet apart zetten. Niet ‘normaal’ maken wat niet normaal is.
Koning Willem-Alexander, toespraak Nationale Dodenherdenking, 4 mei 2020
Je kunt de leerlingen vragen wat de koning bedoelde met deze woorden. Verbind ze vervolgens met het heden, met het thema online pesten, online discriminatie of gewelddadige of seksuele content. Wat maken we online normaal wat eigenlijk niet normaal is? Voor het vak Nederlands of Maatschappijleer kun je ze vragen om hier een betoog over te schrijven. Een prikkelende stelling is bijvoorbeeld: “Doordat wij discriminerende stickers met elkaar delen en erom lachen normaliseren we discriminatie (of: dragen we bij aan discriminatie).” Vervolgens kunnen ze tijdens de online les hun betoog voeren.
Extra voorbeelden van actualiteiten
De afgelopen weken zijn onderstaande onderwerpen in het nieuws geweest. Deze zijn zowel interessant voor leerlingen als voor hun ouders. Zo verschijnen er wekelijks berichten die te maken hebben met online veiligheid. Deze kun je toepassen tijdens een online (mentor)les
Instagram bestrijdt pestgedrag met nieuwe update, Bright.nl – 12 mei 2020
Meldpunt afbeeldingen kindermisbruik in appgroepen gaat in juni van start, EOKM – 1 mei 2020
Zedenwetgeving wordt gemoderniseerd – nieuwe wetgeving in de maak om minderjarigen te beschermen, NOS.nl – 12 mei 2020
Documentaire The chocking game – de zeer indrukwekkende documentaire The chocking game is speciaal voor ouders en jongeren gemaakt. De documentaire vormt een goede aanleiding voor ouders en hun kinderen om met elkaar in gesprek te gaan over internet challenges (de leuke en gevaarlijke) en groepsdruk, Stichting Tim – 3 mei 2020
5. Vraag ouders om mee te kijken
Vraag ouders om ondersteuning. Leg uit wat de reden is dat je als school een extra beroep op hen doet. Veel ouders zullen niet weten wat er in de online omgeving gebeurt. Vraag ze hierover met hun kind in gesprek te gaan en het te melden als zaken over de schreef gaan. Geef ze hierbij handvatten. Dit kunnen de actualiteiten zijn die je met de leerlingen bespreekt, maar ook handige sites waar ze informatie kunnen vinden over het onderwerp, zoals Mediaopvoeding.nl, Mediadiamant.nl en Veiliginternetten.nl
Blijf met elkaar in contact
Belangrijk is dat je leerlingen leert nadenken over hun eigen online veiligheid en die van anderen. Dat ze inzicht krijgen in waar ze op moeten letten en weten hoe ze hiermee om kunnen gaan. Dit begint met het tonen van interesse in de online belevingswereld van je leerlingen en het gesprek dat je hierover met ze voert. Blijf in contact met elkaar, ook tijdens afstandsonderwijs.
Bekijk de livestream hier:
Meer lezen?
Wil je meer weten over online veiligheid van kinderen, lees de blog: Schermtijd in de coronacrisis
SocialmediaIMPACT is gespecialiseerd in mediawijsheid, social media en aanpak cyberpesten en verzorgt teamtrainingen, ouderavonden en gastlessen in het basisonderwijs, voortgezet onderwijs en het MBO.
De livestream Online veiligheid tijdens afstandsonderwijs is tot stand gekomen in samenwerking met congres- en nascholingsorganisatie Medilex Onderwijs.
