Kort geleden bezocht ik een tentoonstelling over satire (‘Serieus grappig’, tot 15 september 2019) in het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid . Een paar bekende Nederlandse satiremakers geven daar antwoord op de vraag: Hoe ver mag je gaan en waar ligt de grens voor satire? ‘De grens zit in je hoofd’, was een van de antwoorden. Terwijl ik de tentoonstelling bekeek, dacht ik aan de memes die veelvuldig door jongeren worden gedeeld op sociale media. Eigenlijk zijn die ook een vorm van satire.
Wat is satire eigenlijk?
Satire draait om wij/zij-polarisatie. De ene groep richt zijn pijlen op de andere. Het is doorgaans een aanval op de gevestigde orde, stelt de macht ter discussie of roept die ter verantwoording. Het zet je aan tot denken. Vaak in bijtende taal, met meedogenloze spot. Daardoor doet satire (een beetje) pijn en vindt niet iedereen dat leuk. Juist omdat satire in onze samenleving kan en onze satiremakers toch volle zalen trekken, is het een teken van democratie en vrijheid van meningsuiting. Er zijn genoeg landen waar de overheid satire niet tolereert en er keihard tegen optreedt.
Memes als satire
In dit licht bezien zijn memes ook een vorm van satire. De leerlingen richten hun pijlen op docenten en school. Op een meme-account gaat het er soms bepaald niet fijnzinnig aan toe. Leerlingen experimenteren met vrijheid en dagen ‘de macht’ uit. Ze zoeken de grenzen op. Hoe ga je hier als school mee om zonder voorbij te gaan aan het bijzondere karakter van satire en de plek die het heeft in onze samenleving?
- Voer een klassengesprek.
- Zorg dat het schoolreglement er duidelijk over is.
- Maak memes onderdeel van de les.
- Benader memes positief.
Voer een klassengesprek
Als een docent wordt afgebeeld op een meme en hiermee gekwetst is, adviseer ik om het gesprek met de klas(sen) aan te gaan. Dus niet alleen één op één met de maker van de meme, maar met de hele klas. De kans is namelijk groot dat alle klasgenoten die meme hebben gezien en er wat van vinden. Als een docent zich niet senang voelt om in zijn eentje dit gesprek aan te gaan, dan kan hij vragen of zijn teamleider of andere collega wil ondersteunen. Een klassengesprek is een goede manier om de lucht te klaren.
Zorg dat het schoolreglement er duidelijk over is.
Geef duidelijk de grenzen aan van wat de school vindt: wat kan wel, wat kan niet? Leg die grenzen vast in het schoolreglement. Geef aan welke stappen ondernomen worden, als schoolregels en wettelijke grenzen worden overschreden. Bespreek de memes in de klas met het schoolreglement ernaast.
Maak memes onderdeel van de les
Gebruik memes als middel om kritisch denken te activeren. Discussieer erover in de les maatschappijleer. Bespreek de rol van satire en aanverwante thema’s (spotprenten, dissidenten) in de les geschiedenis. Of maak er een opdracht Nederlands van. Daag leerlingen uit om zelf memes aan te leveren.
Benader memes positief
Als een vorm van satire bieden memes je de kans om leerlingen te leren met grenzen om te gaan. Wat kan maatschappelijk wel en waar trekt de wet de grens? Wanneer is iets strafbaar, wanneer volgt aangifte? Ga er met elkaar over nadenken. Stel elkaar de vraag: wat betekent deze meme voor jou, voor mij en voor een ander? Zo maak je leerlingen bewust van wat een meme doet, wat satire doet, en wat er in de wereld om hen heen gebeurt.
Want die grens? Die wordt niet alleen bepaald door de wetgeving en het schoolreglement. Die grens zit in je hoofd.
Meer lezen?
Wil je meer weten over sociale media, memes en schoolveiligheid, lees de blogs: Filmen in de klas, mag dat zomaar? en Daar sta je dan: met je hoofd op een meme.
SocialmediaIMPACT is gespecialiseerd in mediawijsheid, social media en aanpak van cyberpesten en verzorgt teamtrainingen, ouderavonden en gastlessen in het basisonderwijs, voortgezet onderwijs en het MBO.