Social media verbinden, inspireren én… kunnen zorgen voor stress. En juist dat laatste roept steeds vaker zorgen op bij ouders, jongeren en scholen. Hoe groot is die impact eigenlijk? Wat weten we inmiddels over de invloed van social media op het stressniveau bij jongeren? Je leest het hieronder en kunt direct de gratis poster ‘Invloed social media op stress bij jongeren’ downloaden.
Social media versterken vriendschapsbanden
Social media zorgen ervoor dat jongeren meer dan ooit met elkaar communiceren; ze maken het makkelijker om contact te houden met vrienden. Apps zoals WhatsApp en Snapchat versterken bestaande relaties, vooral als jongeren die vriendschappen óók offline onderhouden. Sterke vriendschapsbanden helpen jongeren om stress en angst beter het hoofd te bieden.
Uit het Nederlandse Project Awesome-onderzoek (Universiteit van Amsterdam en Erasmus Universiteit) blijkt dat 57% van de 14 tot 17-jarigen vindt dat social media een positieve invloed hebben op hun vriendschapsbanden. Ook in Amerika zegt 74% van de tieners zich dankzij social media meer verbonden te voelen met het leven van hun vrienden (Pew Research Center).
Vooral meisjes spiegelen zich aan de perfecte plaatjes en voelen zich vaker onzeker
Jongeren zien op social media een voortdurende stroom aan perfecte beelden van leeftijdsgenoten, influencers en beroemdheden. Vooral meisjes vergelijken zichzelf met deze ideaalbeelden, wat kan leiden tot onzekerheid en een lager zelfbeeld.
Uit het Nederlandse Project Awesome-onderzoek (Universiteit van Amsterdam en Erasmus Universiteit) blijkt dat 47% van de 14- tot 17-jarige meisjes vindt dat social media een slechte invloed hebben op hun zelfbeeld. Bij jongens ligt dat percentage op 23%. Vooral bij jongeren die al onzeker zijn over zichzelf, kan dit bijdragen aan gevoelens van minderwaardigheid en stress. Visuele platformen zoals Instagram en TikTok hebben hier meer invloed dan chatapps.
Begeleiding en bewustwording zijn daarom belangrijk: help jongeren kritisch te kijken naar wat ze online zien. Lees hier meer over in ons blog Invloed van social media op het zelfbeeld van jongeren
Alles wat je kunt tellen op social media draait om status
Likes, volgers, comments, streaks en andere scores worden door jongeren vaak gezien als een maatstaf voor succes en populariteit. Scoor je onvoldoende, dan kan dat leiden tot onzekerheid.
De zichtbaarheid van deze ‘statuspunten’ zorgt voor een constante druk om populaire inhoud te plaatsen. Die druk wordt ook bevestigt in het onderzoek van het Pew Research Center: 31% van de Amerikaans jongeren heeft hier last van. Blijft na het posten van een bericht de bevestiging uit, dan kan dat voelen als een persoonlijke afwijzing.
Die ervaring wordt nog versterkt door sociale vergelijking: 27% van de jongeren heeft het gevoel dat ze tekortschieten, juist omdat anderen ogenschijnlijk wél succesvol, populair of interessanter zijn.
Er zijn maar liefst 15 oorzaken die invloed hebben op mentale problematiek bij jongeren. Social media is er één van.
Weerbare jongeren zijn online minder kwetsbaar
Jongeren die in het dagelijks leven stevig in hun schoenen staan, zijn meestal ook online beter beschermd tegen negatieve invloeden. Zelfvertrouwen en het durven aangeven van grenzen, helpen hen om te gaan met groepsdruk, online gedoe en sociale vergelijking.
Jongeren met een goed ontwikkeld zelfregulerend vermogen kunnen bovendien bewuster stoppen met een online activiteit en nadenken voordat ze reageren. Het versterken van weerbaarheid en zelfregulatie in het echte leven helpt jongeren dus ook om online meer stevig te staan.
Social media zijn niet de enige oorzaak van mentale problemen bij jongeren
De mentale gezondheid van jongeren staat onder druk, maar is niet toe te schrijven aan één enkele oorzaak. Volgens het rapport Schermgeluk en schermverdriet (Universiteit Amsterdam / UNICEF) gaat het om een samenspel van maar liefst 15 factoren.
Naast social media hebben ook prestatiedruk, schoolstress, toekomstzorgen en maatschappelijke veranderingen een negatieve invloed op het mentale welzijn van jongeren.
Goed kunnen multitasken is een fabel
Ons brein kan niet écht multitasken. In plaats daarvan schakelt het razendsnel tussen taken. Dat constante schakelen, doordat jongeren steeds hun telefoon oppakken, heeft nadelen. Het kost energie, vergroot de kans op fouten en leidt tot meer stress.
We doen er dus beter aan om bewust momenten in te plannen waarop we óf online, óf offline zijn. Vooral bij taken die veel concentratie van onze hersenen vragen, zoals leren of luisteren naar instructies op school. In zulke situaties kunnen jongeren dus beter hun telefoon wegleggen.
Benieuwd hoe dit werkt in jouw brein? Lees ons blog ‘Iedereen kan multitasken, toch?‘ of doe de multitasktest.
FOMO geeft jongeren een opgejaagd gevoel
Fear Of Missing Out, de angst om iets te missen, zorgt ervoor dat jongeren die daar last van hebben voortdurend hun socials checken. Dit leidt tot een opgejaagd of ontevreden gevoel, omdat er altijd wel iets leukers lijkt te gebeuren. Tevreden zijn met wat je op dat moment doet of hebt, wordt daardoor een uitdaging.
Bovendien bouwen jongeren onbewust de gewoonte op om steeds maar hun telefoon op te pakken, waardoor ze andere taken onderbreken. Dit constante schakelen (multitasken) heeft een negatieve impact op hun aandachtspanne en werkt stress verhogend.
Internationale studies laten zien dat FOMO samenhangt met stress, concentratieproblemen en een grotere gevoeligheid voor online afleiding (VU Amsterdam).
Jongeren met FOBE zijn bang de aansluiting te verliezen met hun vriendengroep als ze even niet online zijn
Fear Of Being Excluded, de angst om buitengesloten te worden, raakt jongeren in hun fundamentele behoefte om tot een groep te behoren. Vooral jongeren met een pestverleden of een kwetsbaar zelfbeeld zijn extra gevoelig voor signalen van uitsluiting op social media.
Even offline zijn is dan niet ontspannend, maar juist stressvol. Het idee om buitengesloten te worden kan leiden tot onrust, angst en zelfs paniek. Als ouders dan ingrijpen, door bijvoorbeeld de telefoon af te pakken, vergroten zij onbedoeld de stress bij hun kind.
Daarom is het belangrijk om niet alleen grenzen te stellen aan telefoongebruik, maar ook te begrijpen waar het gedrag vandaan komt.
Schelden en uitsluiten op social media voelt als echte pijn
Uit onderzoek blijkt dat online pesterijen hetzelfde deel van het brein activeren als fysieke pijn. Of het nu offline of online gebeurt: gepest worden doet pijn en laat vaak diepe sporen na. In ons blog ‘Buitensluiten op social media‘ lees je hier meer over.
Langdurig cyberpesten, online haat en uitsluiting leiden bij jongeren tot angst, somberheid en sociale terugtrekking. Op latere leeftijd kan dit zelfs bijdragen aan ernstige mentale problematiek, blijkt uit een internationale studie in samenwerking met onder meer Tilburg University.
3 uur per dag = 1.095 uur per jaar = 45 dagen op social media in één jaar
3 uur per dag op social media is gelijk is aan 45 dagen per jaar
We staan er zelden bij stil, maar wie dagelijks zo’n drie uur scrollt, besteedt daarmee op jaarbasis ongeveer 45 volle dagen aan social media. Wat onschuldig lijkt, telt snel op! Zeker als die tijd ten koste gaat van slaap, studie, bewegen of echte sociale momenten.
Benieuwd hoeveel dagen jij aan het scrollen besteedt? Zilveren Kruis maakte een handige rekentool.
Social media vlak voor het slapengaan kost jongeren slaap én rust
Social mediagebruik en gamen op de telefoon, kort voor of tijdens bedtijd, kan de nachtrust van jongeren flink verstoren. De mentale prikkels en sociale interactie houden het brein actief, wat ten koste gaat van de slaapkwaliteit.
Uit onderzoek Tempting Triggers (Universiteit van Amsterdam) blijkt dat jongeren die social media of games gebruiken rond bedtijd, slechter slapen en zich overdag vermoeider voelen. Slechte slaap vergroot bovendien het risico op stress, prikkelbaarheid en concentratieproblemen.
Daarom is het verstandig om duidelijke afspraken te maken over schermgebruik in de avond en de telefoon ’s nachts buiten de slaapkamer te laten.
Zit je twee uur per dag op TikTok? Dan kijk je al snel 2.520 video’s per week! Reken maar uit hoeveel je er dan per jaar voorbij ziet komen.
Je ziet al gauw 180 video’s als je 1 uur scrolt op videoapps
Op platforms als TikTok of YouTube Shorts zie je in één uur al snel zo’n 180 korte video’s voorbijflitsen. Elk filmpje is slim ontworpen om je aandacht vast te houden met snelle beelden, geluidseffecten, tekst en abrupte overgangen.
Door dat hoge tempo en eindeloze aanbod raakt het brein snel overprikkeld. Jongeren vinden het daardoor steeds lastiger om zich langdurig te concentreren of in rust iets af te maken. Dat levert stress op.
Het maakt dus uit op welke type platform jongeren hun tijd besteden. Het bekijken van een film van 1 uur op Netflix vraagt doorgaans minder inspanning van het brein dan 180 YouTube Shorts.
Gefragmenteerd social media gebruik ondermijnt het concentratievermogen
Als jongeren voortdurend schakelen tussen apps, chats en meldingen, raakt hun aandacht versnipperd. Dit zogenaamde gefragmenteerde mediagebruik maakt het lastig om langere tijd gefocust te blijven, bijvoorbeeld tijdens het maken van huiswerk of het voeren van een serieus gesprek.
Het onderzoek Tempting Triggers (Universiteit van Amsterdam) laat zien dat jongeren die vaker schakelen tussen apps, zich ook sneller laten afleiden. Hoe vaker ze dat doen, hoe moeilijker het wordt om zich te concentreren. Het brein raakt namelijk gewend aan constante prikkels en korte beloningen, waardoor het minder goed tot rust komt.
Die voortdurende mentale onrust leidt tot chronische, lage stress: het brein maakt meer stresshormonen aan en krijgt minder herstelmomenten.
Social media zijn ontworpen om onze aandacht zo lang mogelijk vast te houden
Socialmediaplatforms verleiden jongeren met eindeloze feeds, meldingen en beloningen om hun aandacht vast te houden. Juist omdat hun brein nog in ontwikkeling is, zijn ze extra gevoelig voor die triggers. Dat leidt tot minder rust, meer schermtijd dan bedoeld en verhoogde stress.
Meer hierover lees je in ons blog ‘Zijn tieners verslaafd aan hun smartphone?‘
Het gesprek over social media begint in het échte leven: thuis en op school.
Kleine veranderingen maken al een groot verschil
Zoals je hebt kunnen lezen is de invloed van social media op stress bij jongeren afhankelijk van meerdere factoren. Elke stap die jongeren helpt bewuster om te gaan met social media – of dat nu gaat om schermtijd, kritisch leren kijken of meer offline verbondenheid – kan bijdragen aan minder stress en meer veerkracht. Jongeren kunnen dat nog niet alleen en hebben hierin actieve begeleiding nodig.
Het gesprek over social media begint in het echte leven: thuis en op school. Start vandaag nog met de gratis poster ‘Invloed van social media op stress bij jongeren’ Kleine veranderingen kunnen al een groot verschil maken.
Over
SocialmediaIMPACT is gespecialiseerd in mediawijsheid, social media en schoolveiligheid en verzorgt teamtrainingen en ouderavonden in het basisonderwijs, voortgezet onderwijs en het MBO.
